Adam Michalec, Gazeta Niepołomicka, wrzesień 2017
“Gdy wrzesień z pogodą zaczyna, zwykle przez miesiąc pogoda trzyma” -
to przysłowie budzi w nas nadzieję, iż po ciepłym, chwilami gorącym, ale i mokrym lecie, czekać nas będzie czas pięknej, stabilnej i prawdziwie jesiennej pogody. Wrzesień, poza wydarzeniami historycznymi, związany jest z powrotem dzieci i młodzieży do zapowiedzianych, jeszcze końcem czerwca, nowo zreformowanych szkół, zaś na niebie, to okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie, są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie. Postarajmy się w tym celu koniecznie wykorzystać, z dala od miejskich świateł, jakiś wolny wieczór lub wczesny ranek, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo, aby podziwiać nawet gołym okiem, Drogę Mleczną czyli naszą Galaktykę.
Korzystaliśmy, na ile to było tylko możliwe, z uroków tegorocznego lata, a tymczasem – ani nie spostrzegliśmy się kiedy – Słońce w swej wędrówce po ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym, dni stawały się nieubłaganie coraz to krótsze. Wieczorem 22 września o godz. 22.02, Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – w punkcie Wagi – potem przejdzie z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się astronomiczna jesień.
Niezależnie od tego faktu, w Niepołomicach w dniu 1 września, Słońce wschodzi o godz. 5.55 a zachodzi o godz. 19.23, natomiast 30 września, wschodzi o godz. 6.39 a zachodzi o 18.20, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce aż o 107 minut!
Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej – wszystkie obiekty na niebie widzimy wyżej niż są one w rzeczywistości – faktyczne zrównanie długości dnia z nocą będzie dopiero 25 września.
W piątek 29 września, planowana jest Małopolska Noc Naukowców – będą m. innymi: “drzwi otwarte” w MOA w Niepołomicach, OA UJ na Bielanach, czy pokazy uruchomienia wahadła Foucaulta ilustrujące rotację Ziemi, w polskim Panteonie czyli w kościele św. św. Piotra i Pawła, przy ul. Grodzkiej w Krakowie (początki prelekcji o godz. 19, 20 i 21). Oby tylko dopisały nam wtedy humory, a przede wszystkim pogoda obserwacyjna.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w sierpniu, możemy się spodziewać małej ilości plam, pochodni, czy protuberancji. Mogą się jednak zdarzyć rozbłyski rentgenowskie i wyrzuty plazmy ze Słońca w przestrzeń międzyplanetarną, szczególnie w połowie września, które mogą manifestować się u nas w postaci zorzy polarnej.
Ciemne, bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią na przełomie drugiej i trzeciej dekady września, bowiem Księżyc rozpocznie ten miesiąc po pierwszej kwadrze podążając do pełni, która przypadnie w dniu 6.IX. o godz. 09.03.
Ostatnia kwadra przypada 13.IX. o godz.08.25, nów 20.IX. o godz.07.30 i pierwsza kwadra 28.IX. o godz.04.54.
Księżyc znajdzie się w perygeum (najbliżej Ziemi) 13.IX. o godz.18, a w apogeum (najdalej od nas) będzie Srebrny Glob 27.IX. o godz.09.
Natomiast na dwa dni przed nowiem 18.IX., Księżyc zakryje w kolejności: Wenus, Marsa i Merkurego oraz Regulusa, najjaśniejszą gwiazdę w konstelacji Lwa. U nas, nad ranem 18.IX., widoczne będą tylko ich zbliżenia na niebie.
Jeśli chodzi o planety, to:
- Merkurego możemy obserwować bardzo nisko nad horyzontem porannego nieba od 4.IX. do 28.IX., wcześniej i potem kryje się on w promieniach Słońca. Najlepsze warunki do jego obserwacji będą w połowie września, bowiem 12.IX. będzie kątowo najdalej od Słońca (18 stopni elongacja zachodnia),
- Wenus, jako Jutrzenka, króluje nisko na wschodnim niebie, poprzedzając o godzinę wschód Słońca, a z upływem dni, będzie dostępna coraz niżej nad horyzontem,
- czerwonawego Marsa, też będzie można obserwować na porannym niebie, ale którego znajdziemy dopiero od drugiej dekady w gwiazdozbiorze Lwa,
- Jowisz gości w gwiazdozbiorze Panny, a dostrzeżemy go nisko nad zachodnim horyzontem. Ponadto w dniu 5.IX. zbliży się do najjaśniejszej gwiazdy w tym gwiazdozbiorze – Spiki,
- Saturn, przystrojony w pierścienie, świeci na tle gwiazdozbioru Wężownika, a dostrzeżemy go przez cały miesiąc na wieczornym niebie, aż do północy. W dniu 27.IX. do planety zbliży się na odległość 3 stopni Księżyc, będący w pierwszej kwadrze,
- Uran będzie widoczny prawie przez całą noc w gwiazdozbiorze Ryb, bowiem w dniu 19.X. będzie w opozycji do Słońca,
- w gwiazdozbiorze Wodnika, przez całą noc można obserwować Neptuna, który 5.IX. będzie w opozycji, ale do jego obserwacji trzeba się już posłużyć chociażby małą lunetką.
Aby obserwować Księżyc i jego zbliżenia do planet, najłatwiej będzie skorzystać z lunet Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, mieszczącego się przy ul. Mikołaja Kopernika 2 (tel. 12–281-15–61) – szczególnie polecam Małopolską Astronomiczną Noc 29 września, bowiem wtedy znajdziemy się szczęśliwie niemal u progu października, okresu – miejmy nadzieję – prawdziwie Babiego Lata i rozpoczynającego się nowego roku akademickiego. Na zakończenie zapamiętajmy staropolskie przysłowie:
“Wrzesień przynosi nam w darze Jesień”.
Wschody i zachody Słońca – wrzesień 2017 [PDF]
Wschody i zachody Księżyca – wrzesień i październik 2017 [PDF]
