“W święty Idzi pogoda, cała jesień wygoda”
To przysłowie daje nam nadzieję, że po gorącym lecie, czekać nas będzie czas pięknej, stabilnej i prawdziwie jesiennej pogody. Wrzesień, poza wydarzeniami historycznymi, związany jest z powrotem dzieci i młodzieży do szkół, zaś na niebie, to przede wszystkim okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie, są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Parę ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie, a wszystko zależeć będzie od naszych możliwości obserwacyjnych. Postarajmy się w tym celu wykorzystać, z dala od miejskich świateł, w wolny wieczór, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo, by podziwiać nawet gołym okiem Drogę Mleczną, rozciągającą się przez cały nieboskłon, od północnego do południowego horyzontu. Ponadto, od 8–12 września odbędzie się w Warszawie, 42 Zjazd Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, związany jednocześnie z 200-leciem istnienia tamtejszego Obserwatorium.
Korzystaliśmy dotychczas, na ile to było tylko możliwe, z uroków tegorocznego lata. Przeżywaliśmy lot Sławosza Uznańskiego w Misji AX‑4, a tymczasem – ani nie spostrzegliśmy się kiedy – Słońce w swej wędrówce po Ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym, dni stawały się nieubłaganie coraz to krótsze. Wieczorem 22 września o godz. 20.20, Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – wejdzie w znak Wagi – po czym “przejdzie” z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się astronomiczna Jesień.
Niezależnie od tego faktu, w Krakowie w dniu 1 września, Słońce wschodzi o godz. 5.55 a zachodzi o godz. 19.23, natomiast 30 września, wschodzi o godz. 6.39 a zachodzi o 18.20, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce o 107 minut! Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej – wszystkie obiekty na niebie widzimy nieco wyżej niż są one w rzeczywistości, zatem faktyczne zrównanie długości dnia z nocą będzie dopiero 25 września.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w wakacje, należy się spodziewać zmiennej ilości plam, pochodni, czy protuberancji, na tarczy naszej gwiazdy. Słońce bowiem znajduje się w stanie wzmożonej działalności, związanej z jego 25 cyklem jedenastoletniej aktywności. Pamiętajmy przy tym, że obserwacje plam i różnych zjawisk z nimi związanych, prowadzimy wyłącznie przy użyciu odpowiednich filtrów, najlepiej rzutując obraz Słońca przez lunetę na ekran. Ponadto 21.IX. wystąpi częściowe zaćmienie Słońca. Jego maksimum wystąpi o godz. 21.42, a zatem na półkuli południowej (Australia, Antarktyda, Pacyfik, Atlantyk).
Natomiast ciemne, prawie bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią w drugiej połowie września, bowiem Księżyc rozpocznie ten miesiąc podążając do pełni, która przypadnie 7.IX. o godz. 20.09. Wtedy też wystąpi – widoczne nie tylko w Polsce – całkowite zaćmienie Księżyca z maksimum o godz. 20.12. Ostatnia kwadra będzie 14.IX. o godz. 12.33, nów 21.IX. o godz. 21.54 i pierwsza kwadra 30.IX. o godz. 01.54. Księżyc znajdzie się w apogeum (najdalej od Ziemi) 26.IX. o godz. 12, a w perygeum (najbliżej nas) będzie 10.IX. o godz. 14. Natomiast 8.IX. o godz. 22, Księżyc zbliży się do Saturna, a 12.IX. o północy, do Plejad. Będzie zatem co obserwować, byle się nam przytrafiła odpowiednia pogoda.
Jeśli chodzi o planety, to Merkury we wrześniu kryje się w promieniach słonecznych. Natomiast Wenus pełni rolę Gwiazdy Porannej i swym blaskiem z łatwością wpadnie nam w oko, na godzinę przed wschodem Słońca. Zaś Mars gości w gwiazdozbiorze Panny i 12.IX. zbliży się do Spiki najjaśniejszej gwiazdy w tej konstelacji. Możemy go obserwować na zachodnim niebie maksymalnie do dwóch godzin po zachodzie Słońca. Jowisza możemy obserwować w drugiej połowie nocy. Gości on, ze swoją wspaniałą gromadką galileuszowych księżyców w gwiazdozbiorze Bliźniąt. W Rybach, a następnie w Wodniku, dzielnie kroczy na niebie gazowy Saturn, przystrojony w pierścienie z największym satelitą Tytanem, co możemy podziwiać już przez niewielką lunetę. Ponieważ w dniu 21.IX. będzie on w opozycji do Słońca, więc możemy go obserwować przez całą noc. Uran będzie widoczny po północy w gwiazdozbiorze Bliźniąt, bowiem dopiero w listopadzie będzie w opozycji do Słońca. Natomiast w gwiazdozbiorze Ryb, przez całą noc można obserwować Neptuna, który 23.IX. będzie w opozycji do Słońca, ale do jego obserwacji trzeba się posłużyć małą lunetką.
Na zakończenie zapamiętajmy staropolskie przysłowie, które łączy się z tym początkowym:
“Jaki pierwszy wrzesień – taka będzie jesień”
dr Adam Michalec,
Niepołomice, 29 lipca 2025
Wschody i zachody Słońca
Wschody i zachody Księżyca
