Tego lata, wszystko lata, nie tylko ptaki, bowiem w okresie urlopów czy spędzanych wakacji, będziemy szybko korzystać z dobrodziejstw słonecznego nieba. Rzeczywiście, jest to okres długich dni, a krótkich nocy, które niezbyt sprzyjają obserwacjom astronomicznym. Tym nie mniej, kilka ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na niebie w tych miesiącach, z których niewątpliwie na specjalne wyróżnienie zasługują, w drugiej dekadzie sierpnia, słynne Perseidy. Postarajmy się w tym celu wykorzystać wolny czas, a być może wreszcie pogoda dostosuje się do naszych oczekiwań. Zatem z głową uniesioną do góry spójrzmy tam, co na sferycznej scenie, szykuje nam pogodne niebo.
W miesiące wakacyjne, na południowo-wschodnim niebie, gdy się ściemni, a w lipcu to dopiero około godz. 23, króluje tzw. Trójkąt letni. Tworzą go trzy gwiazdy pierwszej wielkości: Deneb, Wega i Altair. Należą one, w kolejności, do gwiazdozbiorów: Łabędzia, Liry i Orła. W trójkącie tym, najwyżej nad horyzontem, mieści się prawie w całości Łabędź (jego jasne gwiazdy tworzą krzyż), na prawo, nieco poniżej Lira i u dołu Orzeł. Przez wszystkie te trzy gwiazdozbiory, w ich tle, przebiega Droga Mleczna, czyli nasza Galaktyka. Aby ją na niebie dostrzec, wystarczy tylko sprawne oko i poświęcenie paru chwil w bardzo późny pogodny wieczór, ale z dala od sztucznego oświetlenia. W dniu 3 lipca przed północą, Ziemia na orbicie okołosłonecznej znajdzie się najdalej od Słońca (w aphelium), w odległości ponad 152 mln km. Natomiast Słońce w swej „wędrówce” po Ekliptyce zacznie znów podążać ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja będzie systematycznie maleć, a w związku z tym dni staną się nieznacznie, ale coraz to krótsze.
W Małopolsce, w dniu 1 lipca Słońce wschodzi o godz. 4.35, a zachodzi o godz. 20.52, czyli dzień będzie trwał 16 godzin i 17 minut. Będzie już krótszy od najdłuższego dnia w roku o 6 minut; natomiast 31 sierpnia Słońce wschodzi o 5.54, a zachodzi o 19.26, czyli będzie nam świecić przez 13 godzin i 32 minuty: zatem przez wakacje ubędzie nam dnia o 2 godziny i 45 minut. W międzyczasie zaś, Słońce w swej „wędrówce” wśród znaków Zodiaku, przejdzie 22 lipca, ze znaku Raka w znak Lwa, a w miesiąc później, wstąpi w znak Panny. Jeśli zaś chodzi o aktywność magnetyczną Słońca, to utrzymuje się ona nadal na wysokim poziomie. Bardziej zwiększona, w trwającym 25 cyklu aktywności, może wystąpić pod koniec sierpnia, czego widomą oznaką będzie wzrost ilości plam i rozbłysków w fotosferze Słońca. Natomiast zawsze należy się liczyć z niespodziankami z jego strony, co być może zaowocuje możliwością zaobserwowania, nawet w Małopolsce, zorzy polarnej.
Księżyc natomiast rozpocznie i zakończy wakacje w pierwszej kwadrze. Kolejność jego faz w lipcu będzie następująca: pierwsza kwadra 02.VII. o godz.21.30, pełnia 10.VII. o godz. 22.37, ostatnia kwadra 18.VII. o godz.02.38 i nów 24.VII. o godz. 21.11. W sierpniu zaś: pierwsza kwadra 01.VIII. o godz.14.41, pełnia 09.VIII. o godz.09.55, ostatnia kwadra 16.VIII. o godz.07.12, nów 23.VIII. o godz.08.06 i znów pierwsza kwadra 31.VIII. o godz. 08.25. W perygeum (najbliżej Ziemi) znajdzie się Księżyc 20.VII. o godz.16, oraz 14.VIII. o godz.20. Natomiast w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 5.VII. o godz. 04, oraz 1.VIII. o godz.23 i 29.VIII. o godz. 18. Warto też pamiętać, że 20 lipca minie już 56 lat, od kiedy to statek Apollo 11 wylądował na Księżycu, a dzień później, stopy człowieka (Neil Armstrong i Buzz Aldrin) po raz pierwszy dotknęły powierzchni Srebrnego Globu. Wypada zatem spojrzeć bardziej sentymentalnie na naszego naturalnego satelitę, będącego jeszcze aktualnie rezerwatem ścisłym, gdzie jak głosi legenda, wciąż na nowych śmiałków (dotychczas było ich tylko 12) czeka nasz Mistrz Twardowski.
Jeśli zaś chodzi o planety, to Merkurego będzie można obserwować na wieczornym niebie, nisko nad zachodnim horyzontem, przez pierwsze trzy tygodnie lipca. Potem skryje się w promieniach Słońca, a pojawi się nam na porannym niebie po 10 sierpnia, by po trzech tygodniach znów zniknąć w jego promieniach.
Wenus, widoczna będzie jako Jutrzenka na porannym niebie, przez całe wakacje. Z upływem dni, będzie coraz to krócej poprzedzać wschód Słońca. W dniu 12 sierpnia, nad ranem, zbliży się do Jowisza na odległość 1 stopnia.
Mars, przebywający w gwiazdozbiorze Panny, będzie widoczny na wieczornym niebie przez cały okres wakacji. Z upływem dni, coraz to krócej będzie go można obserwować, po zachodzie Słońca. Do niego wieczorem, 28 lipca i 26 sierpnia, zbliży się Księżyc, na odległość 2 stopni.
Natomiast w gwiazdozbiorze Bliźniąt, od drugiej dekady lipca, coraz to dłużej na porannym niebie, możemy obserwować Jowisza ze swoją gromadką galileuszowych księżyców. W dniu 12 sierpnia zbliży się doń, jak wspomniałem powyżej, planeta Wenus.
Saturn przystrojony w pierścienie, które obecnie trudno nam obserwować, bo patrzymy na nie w ich płaszczyźnie, gości w gwiazdozbiorze Ryb. Będzie w opozycji 21.IX., możemy go zatem obserwować przez cały okres wakacji w drugiej połowie nocy.
Natomiast Uran i Neptun widoczne będą w drugiej połowie nocy, odpowiednio w gwiazdozbiorach Byka i Ryb. Końcówka wakacji będzie szczególnie dobrym okresem do obserwacji tych planet, w związku z ich przebywaniem blisko opozycji: Neptun – 23.IX., a Uran – 21.XI. Aby te planety dostrzec, musimy się posłużyć chociażby lornetką, a najlepiej stosując do obserwacji lunetę.
W drugiej połowie lipca, z maksimum 28.VII., można obserwować powolne meteory z roju Akwarydów, których radiant leży w gwiazdozbiorze Wodnika; w obserwacjach wieczornych będzie nam przeszkadzał Księżyc przed pierwsza kwadrą. Natomiast od 17 lipca do 24 sierpnia promieniują – znane od stuleci – Perseidy, zwane też łzami św. Wawrzyńca. Główne, rozciągłe ich maksimum wystąpi w dzień 12 i nocą 12/13 sierpnia. Obserwacjom będzie przeszkadzał Księżyc 4 dni po pełni, który wschodzi godzinę przed północą. Zapraszam wieczorem do obserwacji tego słynnego roju meteorów – warto bowiem zarwać trochę nocy, z wtorku na środę, aby zobaczyć te liczne „spadające gwiazdy”. Pamiętajmy też o staropolskiej prognozie:
„Czego lipiec i sierpień nie dowarzy, tego wrzesień nie usmaży”
dr Adam Michalec
Niepołomice, 28 maja 2025
Wakacyjne wschody i zachody Księżyca
Lipcowe wschody i zachody Słońca
Sierpniowe wschody i zachody Słońca
