Jak zwykle, nie tylko w okresie wakacyjnych urlopów, będziemy się starać korzystać z dobrodziejstw słonecznego nieba. Rzeczywiście, jest to bowiem okres długich dni, a krótkich nocy, które niezbyt sprzyjają obserwacjom astronomicznym. Tym nie mniej, wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na niebie w okresie tegorocznych wakacji, z których niewątpliwie na wyróżnienie, zasługują w drugiej dekadzie sierpnia słynne Perseidy. Postarajmy się w tym celu wykorzystać wolny czas, a być może pogoda wreszcie dostosuje się do naszych oczekiwań. Zatem z głową podniesioną do góry, spójrzmy co tam na naszej sferycznej scenie, w Roku poświęconemu pamięci Mikołaja Kopernika, szykuje nam pogodne niebo.
W miesiące wakacyjne, na południowo-wschodnim niebie, gdy dobrze się ściemni, a w lipcu to dopiero około godz. 23, króluje tzw. Trójkąt letni. Tworzą go trzy gwiazdy pierwszej wielkości: Deneb, Wega i Altair. Należą one, w kolejności, do gwiazdozbiorów: Łabędzia, Liry i Orła. W trójkącie tym, najwyżej nad horyzontem, mieści się prawie w całości Łabędź (jego jasne gwiazdy tworzą krzyż), na prawo, nieco poniżej Lira i u dołu Orzeł. Przez wszystkie te trzy gwiazdozbiory, w ich tle, przebiega Droga Mleczna, w której centrum króluje masywna czarna dziura. Aby Galaktykę na niebie dostrzec, wystarczy tylko sprawne oko i poświęcenie paru chwil w bardzo późny pogodny wieczór, ale z dala od zbędnych świateł. W drugim tygodniu szkolnych wakacji, w dniu 6 lipca wieczorem, Ziemia na orbicie okołosłonecznej znajdzie się najdalej od Słońca (w aphelium), w odległości ponad 152 mln km od niego. Natomiast Słońce w swej „wędrówce” po Ekliptyce podąża powoli ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja będzie systematycznie maleć, a w związku z tym noce staną się nieznacznie, ale coraz to dłuższe, a dni niestety krótsze.
W Niepołomicach, w dniu 1 lipca Słońce wschodzi o godz. 4.35, a zachodzi o godz. 20.53, czyli dzień będzie trwał 16 godzin i 18 minut. Będzie już krótszy od najdłuższego dnia w roku o 5 minut; natomiast 31 sierpnia Słońce wschodzi o 5.54, a zachodzi o 19.26, czyli będzie nam świecić przez 13 godzin i 33 minuty: zatem przez wakacje ubędzie nam dnia o 2 godziny i 45 minut. W międzyczasie zaś, Słońce w swej „wędrówce” wśród znaków Zodiaku, przejdzie 22 lipca, ze znaku Raka w znak Lwa, a w miesiąc później, wstąpi w znak Panny. Jeśli zaś chodzi o aktywność magnetyczną Słońca, to utrzymuje się ona w wakacje, nadal na bardzo wysokim poziomie. Znacznie zaś zwiększona, w jego 25 cyklu aktywności, może wystąpić w połowie lipca i sierpnia, czego widomą oznaką będą wzrosty ilości plam, protuberancji i rozbłysków w fotosferze Słońca. Natomiast zawsze należy się liczyć z niespodziankami z jego strony; np. nagłym silnym rozbłyskiem i wyrzutem plazmy w przestrzeń międzyplanetarną, z prędkością ponad 1000 km/sek., co może zagrażać astronautom w Międzynarodowej Stacji Kosmicznej zwiększeniem szkodliwego promieniowania, a u nas, możliwością zaobserwowania w Małopolsce zorzy polarnej.
Księżyc natomiast rozpocznie i zakończy wakacje, praktycznie w super pełni, ponieważ wystąpią one w dniach, gdy nasz satelita będzie wtedy nieomal w perygeach. Kolejność jego faz w lipcu będzie zatem następująca: pełnia 3.VII. o godz. 13.39, ostatnia kwadra 10.VII. o godz. 03.48, nów 17.VII. o godz. 20.32 i pierwsza kwadra 26.VII. o godz. 00.07. W sierpniu zaś: pełnia 1.VIII. o godz. 20.32, ostatnia kwadra 8.VIII. o godz. 12.28, nów 16.VIII. o godz. 11.38, pierwsza kwadra 24.VIII. o godz. 11.57 i pełnia 31.VIII. o godz. 03.36. W perygeum (najbliżej Ziemi) znajdzie się Księżyc 4.VII. o północy oraz 2.VIII. o godz. 08 i 30.VIII. o godz.18. Natomiast w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 20.VII. o godz. 09 oraz 16.VIII. o godz.14. Warto też pamiętać, że 20 lipca miną już 54 lata, od kiedy to statek Apollo 11 wylądował na Księżycu, a dzień później, stopy człowieka (Neil Armstrong i Buzz Aldrin) po raz pierwszy dotknęły powierzchni Srebrnego Globu. Wypada zatem spojrzeć bardziej sentymentalnie na nasz Księżyc, będący jeszcze aktualnie rezerwatem ścisłym, gdzie jak głosi legenda, wciąż na nowych śmiałków (dotychczas było ich tylko 12) czeka nasz Mistrz Twardowski.
Jeśli zaś chodzi o planety, to Merkurego będzie można obserwować na wieczornym niebie, nisko nad zachodnim horyzontem, praktycznie od drugiej dekady lipca, do końca sierpnia. Najlepszy okres na jego obserwacje, to drugi tydzień sierpnia. Do Merkurego zbliży się młody Księżyc w dniu 19.VII., a Merkury do Marsa w dniu 13.VIII. Oba spotkania będą w odległości 4 stopni. Ponadto 28.VII. planeta zbliży się do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy w konstelacji Lwa, na odległość zaledwie 0.1 stopnia.
Wenus przez cały lipiec będzie dążyć systematycznie do spotkania ze Słońcem, co Jej się wreszcie uda z początkiem sierpnia. Widoczna będzie w lipcu na wieczornym niebie, gdzie 1.VII. zbliży się do Marsa (4 stopnie), a w ostatniej dekadzie sierpnia zacznie już pełnić rolę Jutrzenki, poprzedzając wschód Słońca, aż do stycznia 2024 roku. W swej wędrówce po niebie, w dniu 16.VII. planeta zbliży się na odległość 2 stopni do Regulusa.
Mars, przebywający w lipcu w gwiazdozbiorze Lwa, będzie widoczny coraz krócej na wieczornym niebie, gdzie 10.VII. zbliży się do Regulusa, na odległość 0.6 stopnia, a następnie w sierpniu przewędruje do gwiazdozbioru Panny, by z początkiem października zniknąć w promieniach Słońca. Do Marsa zbliży się Księżyc w dniu 21.VII. i 18.VIII., na odległość 2–3 stopni, co ułatwi nam obserwacje czerwonej planety.
Jak z tego widać, w/w trzy planety będą chciały latem zagościć w Lwie, a Regulus to Serce lwa.
W gwiazdozbiorze Barana, możemy w drugiej połowie wakacyjnych nocy, coraz dłużej z upływem dni, obserwować Jowisza z jego gromadką galileuszowych księżyców, który dopiero 2 listopada będzie w opozycji do Słońca. Do Jowisza zbliży się Księżyc: 11 lipca po godz.23, a 8 sierpnia – niestety – w południe. Uważam, że warto będzie poświęcić chociaż parę chwil, na obserwacje tej pierwszej koniunkcji.
Saturn zaś przystrojony w pierścienie, które możemy podziwiać już przez niewielką lunetę, wschodzi w lipcu już przed północą, gości w gwiazdozbiorze Wodnika. Będzie on w opozycji do Słońca w dniu 27 sierpnia, zatem możemy go praktycznie obserwować na nocnym niebie cały czas przez drugą połowę wakacji, również akademickich. Do Saturna też zbliży się nasz Księżyc, a mianowicie: 7 lipca nad ranem, oraz 3 sierpnia w południe i 30 sierpnia wczesnym wieczorem.
Natomiast Uran i Neptun widoczne będą późno w drugiej połowie nocy, odpowiednio w gwiazdozbiorach Barana i Ryb. Końcówka urlopowa będzie lepszym, niż początek wakacji, okresem do obserwacji tych planet, w związku z ich przebywaniem bliżej opozycji: Neptun – 19.IX., a Uran – 13.XI. Aby te planety dostrzec, musimy się jednak posłużyć chociażby lornetką, a najlepiej stosując do obserwacji lunetę. Okiem nieuzbrojonym w optykę, po prostu ich nie widać.
Jeśli zaś chodzi o naturalne fajerwerki, to w drugiej połowie lipca, z maksimum 28.VII., można obserwować powolne meteory z roju Akwarydów, których radiant leży w gwiazdozbiorze Wodnika; w obserwacjach wieczornych będzie nam przeszkadzał Księżyc cztery dni przed nowiem. Natomiast od 17 lipca do 24 sierpnia promieniują – znane ludziom od stuleci – Perseidy, zwane też łzami św. Wawrzyńca. Główne, rozciągłe ich maksimum wystąpi rankiem 13 sierpnia. Obserwacjom w drugiej połowie nocy nie będzie przeszkadzał Księżyc podążający do nowiu. Zapraszam więc do obserwacji tego słynnego roju meteorów – warto bowiem zarwać trochę nocy, z soboty na niedzielę, aby zobaczyć te liczne „spadające gwiazdy”. Pamiętajmy też o długoterminowej staropolskiej – wciąż aktualnej – prognozie pogody:
„Jak po lipcu gorącym sierpień się ochłodzi, to później zima z wielkim śniegiem chodzi”
Wschody i zachody Księżyca lipiec – sierpień 2023r.
Wschody i zachody Słońca lipiec 2023
Wschody i zachody Słońca sierpień 2023
dr Adam Michalec
MOA w Niepołomicach
5 czerwca 2023
