“Gdy październik w cieple chadza, w grudniu mrozy naprowadza”
Przysłowie to prognozuje nam ciepłą i pogodną Złotą Polską Jesień, której piękno wszyscy rokrocznie doceniamy i wykorzystujemy, a z Zimą będziemy musieli sobie jakoś poradzić. Oczywiście cieszymy się z faktu, że Słońce nie próżnuje, chociaż niestety, jego deklinacja, czyli wysokość nad horyzontem z dnia na dzień maleje, a w związku z tym długość dnia, u nas na półkuli północnej, stale się skraca, z czym musimy się niestety pogodzić i do tego przyzwyczaić.
W Małopolsce ubędzie dnia aż 109 minut; z 11 godz. 39 minut na początku października, do 9 godz. 50 minut na końcu miesiąca. Słońce, w sobotę 1 października, wschodzi o godz. 6.40 a zachodzi o 18.19; natomiast w ostatnim dniu miesiąca, wzejdzie o 6.28 a schowa się pod horyzontem już o godz. 16.18. Wprost nie do wiary, ale ten dzień będzie jeszcze dłuższy od najkrótszego dnia roku o 104 minuty! Nasza dzienna gwiazda w dniu 23.X. przejdzie ze znaku Wagi w znak Skorpiona (czyli Niedźwiadka). Ponadto, 14.X. dojdzie do obrączkowego zaćmienia Słońca, a widoczne będzie w obu Amerykach. Faza maksymalna wyniesie 0.952. W tym miesiącu nadal spodziewamy się zwiększonej aktywności magnetycznej Słońca (plamy, rozbłyski, protuberancje), związanej z licznymi centrami aktywności (plamami) w jego fotosferze. Nasza gwiazda podąża do maksimum swej aktywności w XXV cyklu, a przewidywane jest ono przez heliofizyków na przełomie lat 2024/25. Obecnie często szykuje nam jakieś niespodzianki, którymi może nas zadziwić lub nawet zaskoczyć, dlatego też warto i należy prowadzić bezpieczne obserwacje Słońca. Tu Uwaga! W nocy z 28/29 października (z soboty na niedzielę) śpimy rano o godzinę dłużej, przechodzimy bowiem na Czas Zimowy (środkowo-europejski), czyli cofamy dotychczasowe wskazania zegarów o godzinę. Oficjalnie, należy to uczynić w nocy o godz. 03, w niedzielę 29.X. (dotyczy to w szczególności kolejnictwa i lotnictwa). Praktycznie zaś, najlepiej cofnąć wskazania zegarów o godzinę, jeszcze przed ułożeniem się do snu.
Ciemne bezksiężycowe noce, dogodniejsze do obserwacji astronomicznych, będą w połowie miesiąca, bowiem kolejność faz Księżyca jest następująca: ostatnia kwadra 6.X. o godz. 15.48, nów 14.X. o godz. 19.55, pierwsza kwadra 22.X. o godz. 05.29 i pełnia 28.X. o godz. 22.24. W apogeum (najdalej od Ziemi) znajdzie się Księżyc 10.X. o godz. 06, a w perygeum (najbliżej Ziemi) będzie 26.X. o godz. 05. Ponadto, 28.X. wystąpi widoczne w Polsce częściowe zaćmienie Księżyca. Początek o godz. 21.34, maksymalna faza (0.13) o godz. 22.14, a zjawisko zakończy się o godz. 22.53. Nasz naturalny satelita Ziemi “spacerując” po październikowym niebie, przewędruje w pobliżu planet: Jowisza (1.X. o godz. 23 i 29.X. o godz. 04), Saturna (24.X. o godz. 03 ) i Urana (30.X. o godz. 02). Zbliży się też do Plejad (2.X. tuż po północy), na odległość jednego stopnia.
Na jesiennym niebie, z wieczora, dostrzeżemy w kolejności gwiazdozbiory: Pegaza, Andromedy, Perseusza, Byka, a tuż po północy pojawią się nam na wschodzie już konstelacje zimowe Bliźniąt i Oriona.
Jeśli zaś chodzi o planety, to Merkury cały miesiąc kąpie się w promieniach Słońca, zatem nie będzie u nas widoczny. Natomiast Wenus, jako Jutrzenka, cały czas poprzedzać będzie w tym miesiącu, o dobre dwie godziny, wschód Słońca. W nocy 23/24 października będzie w maksymalnej elongacji zachodniej, czyli najdalej na niebie od Słońca, w odległości 46 stopni. Mars, podobnie jak Merkury ginie już z wieczora w promieniach naszej gwiazdy, a widoczny będzie rankiem, ale dopiero po Nowym Roku. Natomiast Jowisza i Saturna, gazowe olbrzymy, możemy obserwować od wieczora na wschodnim niebie, praktycznie przez całą noc, bowiem Jowisz będzie w opozycji do Słońca 2 listopada, a Saturn był już w opozycji 27 sierpnia. Planety te, przebywają odpowiednio w gwiazdozbiorze Barana i Wodnika. Uran gości w gwiazdozbiorze Barana, możemy go obserwować lunetą praktycznie przez całą noc. Natomiast Neptun przebywa w gwiazdozbiorze Wodnika i widoczny jest przez teleskop od wieczora, też przez całą noc.
Już od 2 października, aż do 7 listopada, promieniują szybkie meteory z roju Orionidów, które wchodzą w górne warstwy atmosfery ziemskiej z prędkościami nieco ponad 60 km/sek. Maksimum roju przypada na 21.X., możemy wtedy oczekiwać 20 – 25 “spadających gwiazd” na godzinę. Radiant meteorów leży na granicy gwiazdozbiorów Oriona i Bliźniąt (południowo-wschodnia część nieba). Warunki obserwacji ich maksimum, będą dość dobre w tym roku, ponieważ Księżyc jest wtedy w pierwszej kwadrze, wschodzi o godz. 14.45, a zachodzi o godz. 22.06. Natomiast od 6 do 10 października (maksimum 7/8.X.), promieniują powolne, o zmiennej ilości, meteory Drakonidy, czyli ich radiant leży wysoko, w gwiazdozbiorze Smoka. Warunki do ich nocnych obserwacji nie będą łatwe, bo Księżyc będzie 2 dni po ostatniej kwadrze i wschodzi o północy.
Natomiast dla wzbudzenia nie tylko obserwacyjnych refleksji, po tegorocznej wakacyjnej pogodzie, odwołam się do sprawdzonego przysłowia:
“O świętej Brygidzie (8.X.) babie lato przyjdzie”
Wschody i zachody Słońca
Wschody i zachody Książyca
dr Adam Michalec
MOA w Niepołomicach,
dnia 3 września 2023
