“Gdy październik ciepło trzyma, zwykle chłodna bywa zima”
Przysłowie to prognozuje nam ciepłą i pogodną Złotą Polską Jesień, której piękno wszyscy rokrocznie doceniamy i wykorzystujemy, a z Zimą będziemy musieli sobie jakoś poradzić. Oczywiście cieszymy się z faktu, że Słońce nie próżnuje, chociaż niestety, jego deklinacja z dnia na dzień maleje, a w związku z tym długość dnia, u nas na półkuli północnej, stale się skraca, z czym musimy się niestety pogodzić i do tego przyzwyczaić. W Małopolsce ubędzie dnia aż 109 minut; z 11 godz. 39 minut na początku października, do 9 godz. 50 minut na końcu miesiąca. Słońce, w sobotę 1 października, wschodzi o godz. 6.40 a zachodzi o 18.19; natomiast w ostatnim dniu miesiąca, wzejdzie o 6.28 a schowa się pod horyzontem już o godz. 16.18. Wprost nie do wiary, ale ten dzień będzie jeszcze dłuższy od najkrótszego dnia roku o 104 minuty! Ponadto Słońce w dniu 23 października o godz. 12.36, przejdzie ze znaku Wagi w znak Skorpiona (czyli Niedźwiadka), a 25 października dojdzie do częściowego zaćmienia Słońca. Początek godz. 11.13, maksimum godz. 12.21 i koniec godz. 13.30. Będzie to 9‑te częściowe zaćmienie Słońca, z 40-tu widocznych z terytorium Polski w tym stuleciu.
W tym miesiącu nadal spodziewamy się zwiększonej aktywności magnetycznej Słońca (plamy, rozbłyski, protuberancje), związanej z licznymi centrami aktywności w jego fotosferze. Nasza gwiazda podąża do maksimum swej aktywności, a przewidywane jest ono przez heliofizyków na 2024/25 rok. Obecnie często nam szykuje jakieś niespodzianki, którymi może nas zadziwić lub nawet zaskoczyć, dlatego też warto i należy prowadzić bezpieczne obserwacje Słońca. Uwaga! W nocy z 29/30 października (z soboty na niedzielę) śpimy rano o godzinę dłużej, przechodzimy bowiem na Czas Zimowy (środkowo-europejski), czyli cofamy dotychczasowe wskazania zegarów o godzinę. Oficjalnie, należy to uczynić w nocy o godz. 03, w niedzielę 30.X. (dotyczy to w szczególności kolejnictwa i lotnictwa). Praktycznie zaś, najlepiej cofnąć wskazania zegarów o godzinę, jeszcze przed ułożeniem się do snu.
Ciemne bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, będą w ostatniej dekadzie miesiąca, bowiem kolejność faz Księżyca jest następująca: pierwsza kwadra 3.X. o godz. 02.14, pełnia 9.X. o godz. 22.55, ostatnia kwadra 17.X. o godz. 19.15 i nów 25.X. o godz. 12.49. W perygeum (najbliżej Ziemi) znajdzie się Księżyc 4.X. o godz. 19 i 29.X. o godz. 17, a w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 17.X. o godz. 12.
Ponadto, Księżyc, “spacerując” po październikowym niebie, przesłaniając 25.X. częściowo Słońce, przewędruje w pobliżu planet: Saturna (5.X. o godz. 18), Neptuna (8.X. o godz. 5), Jowisza (8.X. o godz. 20), Urana (12.X. o godz. 9 i go zakryje), oraz Marsa (15.X. o godz. 7). Na jesiennym niebie, z wieczora, dostrzeżemy w kolejności gwiazdozbiory: Pegaza, Andromedy, Perseusza, Byka, a tuż po północy pojawią się nam na wschodzie, konstelacje zimowe Bliźniąt i Oriona.
Jeśli zaś chodzi o planety, to Merkurego można będzie szukać nisko na porannym niebie w pierwszej dekadzie miesiąca. W dniu 8.X. wieczorem, znajdzie się On na niebie najdalej od Słońca (elongacja wschodnia, 18 stopni). Natomiast Wenus, kryje się w promieniach Słońca, by pojawić się nam końcem roku na wieczornym niebie. Mars, widoczny jest w drugiej połowie nocy, dążąc do opozycji 8 grudnia względem Słońca, wtedy będzie widoczny przez całą zimową noc. Natomiast Jowisza i Saturna, gazowe olbrzymy, możemy obserwować od wieczora na wschodnim niebie, przez całą noc, które to planety, po wakacyjnych opozycjach do Słońca, przebywają odpowiednio w gwiazdozbiorze Ryb i Koziorożca. Uran gości w gwiazdozbiorze Barana, a ponieważ 9.XI. będzie w opozycji do Słońca, zatem możemy go już obserwować praktycznie przez całą noc. Natomiast Neptun po opozycji (16.IX.), przebywa w gwiazdozbiorze Wodnika i widoczny jest przez teleskop od wieczora, też przez całą noc.
Już od 2 października, aż do 7 listopada, promieniują szybkie meteory z roju Orionidów, które wchodzą w górne warstwy atmosfery ziemskiej z prędkościami nieco ponad 60 km/sek. Maksimum roju przypada na 21.X., możemy wtedy oczekiwać 25 “spadających gwiazd” na godzinę. Radiant meteorów leży na granicy gwiazdozbiorów Oriona i Bliźniąt (południowo-wschodnia część nieba). Warunki obserwacji ich maksimum, będą dobre w tym roku, ponieważ Księżyc jest wtedy pomiędzy ostatnią kwadrą a nowiem i wschodzi dopiero po godz. 2. Natomiast od 6 do 10 października (maksimum 7/8.X.), promieniują powolne meteory Drakonidy, czyli ich radiant leży wysoko, w gwiazdozbiorze Smoka. Warunki do ich nocnych obserwacji nie będą łatwe, bo Księżyc będzie 2 dni przed pełnią i zajdzie dopiero po godz. 3.
Natomiast dla wzbudzenia nie tylko obserwacyjnych refleksji, po tegorocznej wakacyjnej pogodzie, odwołam się do sprawdzonego przysłowia:
“W krótkie dzionki października, wszystko z pola, z sadu znika”
Wschody i zachody Słońca i Księżyca
dr Adam Michalec,
MOA w Niepołomicach
