Spojrzenie w październikowe niebo

“O świę­tej Bry­gi­dzie (8.X.) babie lato przyjdzie” 

   Przy­sło­wie to, pro­gno­zuje nam pogodną Złotą Pol­ską Jesień, któ­rej piękno wszy­scy rok­rocz­nie doce­niamy i wyko­rzy­stu­jemy, a z Zimą będziemy musieli sobie jakoś pora­dzić. Oczy­wi­ście cie­szymy się z faktu, że Słońce nie próż­nuje, cho­ciaż nie­stety, jego dekli­na­cja z dnia na dzień maleje, a w związku z tym dłu­gość dnia, u nas na pół­kuli pół­noc­nej, stale się skraca, z czym musimy się nie­stety pogo­dzić i do tego przy­zwy­czaić.  W Mało­pol­sce ubę­dzie dnia aż 109 minut; z 11 godz. 39 minut na początku paź­dzier­nika, do 9 godz. 50 minut na końcu mie­siąca. Słońce, w środę 1 paź­dzier­nika, wscho­dzi o godz. 6.40 a zacho­dzi o 18.19; nato­miast  w ostat­nim dniu mie­siąca, wzej­dzie o 6.28 a schowa się pod hory­zon­tem już o godz. 16.18. Wprost nie do wiary, ale ten dzień będzie jesz­cze dłuż­szy od  naj­krót­szego dnia roku o 104 minuty!  Ponadto Słońce w dniu 23 paź­dzier­nika przej­dzie ze znaku Wagi w znak Skor­piona (czyli Niedź­wiadka).

W tym mie­siącu nadal spo­dzie­wamy się śred­niej aktyw­no­ści magne­tycz­nej Słońca (plamy, roz­bły­ski, pro­tu­be­ran­cje), zwią­za­nej z licz­nymi cen­trami aktyw­no­ści w jego fotos­fe­rze. Nasza gwiazda, jest w fazie wtór­nego mak­si­mum 25 cyklu swej aktyw­no­ści, dla­tego czę­sto szy­kuje jakieś nie­spo­dzianki, któ­rymi może nas zadzi­wić lub nawet zasko­czyć, zatem warto i należy pro­wa­dzić bez­pieczne obser­wa­cje Słońca.

Uwaga! W nocy z 25/26 paź­dzier­nika  (z soboty na nie­dzielę) śpimy rano o godzinę dłu­żej, prze­cho­dzimy bowiem na czas zimowy (środ­kowo-euro­pej­ski), czyli cofamy dotych­cza­sowe wska­za­nia zega­rów o godzinę. Ofi­cjal­nie, należy to uczy­nić w nocy o godz. 03, w nie­dzielę 25.X. (doty­czy to w szcze­gól­no­ści kolej­nic­twa i lot­nic­twa). Prak­tycz­nie zaś, naj­le­piej cof­nąć wska­za­nia zega­rów o godzinę, jesz­cze przed uło­że­niem się do snu.

Ciemne bez­k­się­ży­cowe noce, dogodne do obser­wa­cji astro­no­micz­nych, będą w dru­giej poło­wie mie­siąca, bowiem kolej­ność faz Księ­życa jest nastę­pu­jąca: peł­nia 7.X. o godz. 05.47, ostat­nia kwa­dra 13.X, o godz. 20.13, nów 21.X. o godz. 14.125, pierw­sza kwa­dra 29.X. o godz. 17.21. W apo­geum (naj­da­lej od  Ziemi) znaj­dzie się Księ­życ  24.X. o godz. 02, a w pery­geum (naj­bli­żej Ziemi) będzie 8.X. o godz. 15.

Księ­życ, “spa­ce­ru­jąc” po paź­dzier­ni­ko­wym nie­bie, prze­wę­druje w pobliżu pla­net: Saturna (6.X. o godz. 5), Jowi­sza (13/14.X. o pół­nocy), Wenus (19.X. o godz. 23), Mer­ku­rego (23.X. o godz. 18). Ponadto zbliży się do jasnych gwiazd: Pol­luksa (14.X. o godz. 2), Regu­lusa (16.X. o godz. 19) i Anta­resa (25.X. o godz. 2).  Oj,  będzie co obser­wo­wać!   Na naszym jesien­nym nie­bie, z wie­czora, dostrze­żemy w kolej­no­ści gwiaz­do­zbiory: Pegaza,  Andro­medy, Per­se­usza, Byka, a po pół­nocy poja­wią się nam na wscho­dzie,  kon­ste­la­cje Bliź­niąt i Oriona.

Jeśli zaś cho­dzi o pla­nety, to Mer­ku­rego można będzie szu­kać nisko na zachod­nim nie­bie. Naj­lep­sze warunki do jego obser­wa­cji wystą­pią pod koniec mie­siąca. Na wschod­nim nie­bie znaj­dziemy Wenus, która na dobre pół godziny poprze­dza wschód naszej gwiazdy, a z upły­wem czasu warunki jej obser­wa­cji sys­te­ma­tycz­nie się pogar­szają.  Marsa możemy obser­wo­wać na wie­czor­nym nie­bie, a z upły­wem dni paź­dzier­ni­ko­wych będzie coraz trud­niej­szy do obser­wa­cji w wie­czor­nych zorzach. Mars (19.X. o godz.22) zbliży się do Mer­ku­rego na odle­głość 2 stopni. Jowi­sza można będzie obser­wo­wać od pół­nocy na poran­nym nie­bie w gwiaz­do­zbio­rze Bliź­niąt. Saturna, który był w opo­zy­cji 21.IX., możemy obser­wo­wać przez całą noc, a gości on w Wod­niku. Uran gości w gwiaz­do­zbio­rze Byka. Nato­miast Nep­tun prze­bywa w gwiaz­do­zbio­rze Wod­nika i widoczny jest przez tele­skop od wie­czora, przez więk­szą część nocy.

Już od 2 paź­dzier­nika, aż  do 7 listo­pada, pro­mie­niują szyb­kie mete­ory z roju Orio­ni­dów, które wcho­dzą w górne war­stwy atmos­fery ziem­skiej z pręd­ko­ściami nieco ponad 60 km/sek. Mak­si­mum roju przy­pada na 21.X., możemy wtedy ocze­ki­wać 25 “spa­da­ją­cych gwiazd”  na godzinę. Radiant mete­orów leży na gra­nicy gwiaz­do­zbio­rów Oriona i Bliź­niąt (połu­dniowo-wschod­nia część nieba). Warunki obser­wa­cji ich mak­si­mum, będą dobre w tym roku, ponie­waż Księ­życ będzie w nowiu. Nato­miast od 6 do 10 paź­dzier­nika (mak­si­mum 7/8.X.), pro­mie­niują powolne mete­ory Dra­ko­nidy, czyli ich radiant leży w gwiaz­do­zbio­rze Smoka. Warunki do ich noc­nych obser­wa­cji będą trudne, bo Księ­życ będzie dzień po pełni.

Nato­miast dla wzbu­dze­nia nie tylko obser­wa­cyj­nych reflek­sji, po tego­rocz­nej waka­cyj­nej pogo­dzie, odwo­łam się do spraw­dzo­nego po wie­lo­kroć w prak­tyce przysłowia:

“Koło świę­tej Urszuli (21.X.) panny, już czę­sty przy­mro­zek poranny”

Wschody i zachody Księżyca

dr Adam Michalec,
26 wrze­śnia 2025