Adam Michalec, lipiec 2019
Tego lata, w okresie urlopów i niezwykle wcześnie (19.VI. rozdanie świadectw) zaczynających się tegorocznych wakacji, będziemy się starać korzystać z dobrodziejstw słonecznego nieba. Rzeczywiście, jest to bowiem okres długich dni, a krótkich nocy, które niezbyt sprzyjają obserwacjom astronomicznym. Tym nie mniej, wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na niebie w okresie lipcowych wakacji, z których niewątpliwie na specjalne wyróżnienie, zasługuje 16/17 lipca częściowe zaćmienie Księżyca. Postarajmy się w tym celu wykorzystać wolny czas, a być może pogoda wreszcie dostosuje się do naszych oczekiwań. Zatem z głową podniesioną do góry, spójrzmy co tam na naszej sferycznej scenie szykuje nam pogodne lipcowe niebo.
Na południowo-wschodnim niebie, gdy dobrze się ściemni, a w lipcu to dopiero około godz. 23, króluje tzw. Trójkąt Letni. Tworzą go trzy gwiazdy pierwszej wielkości: Deneb, Wega i Altair. Należą one, w kolejności, do gwiazdozbiorów: Łabędzia, Liry i Orła. W trójkącie tym, najwyżej nad horyzontem, mieści się prawie w całości Łabędź (jego jasne gwiazdy tworzą krzyż), na prawo, nieco poniżej Lira i u dołu Orzeł.
Przez wszystkie te trzy gwiazdozbiory, w ich tle, przebiega Droga Mleczna, czyli nasza Galaktyka. Aby ją na niebie dostrzec, wystarczy tylko sprawne oko i poświęcenie paru chwil w bardzo późny pogodny wieczór, ale z dala od miejskich świateł.
W drugim tygodniu wakacji, w dniu 4 lipca o północy, Ziemia na orbicie okołosłonecznej znajdzie się najdalej od Słońca (w aphelium), w odległości ponad 152 mln km. Natomiast Słońce w swej „wędrówce” po Ekliptyce podąża powoli ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja będzie systematycznie maleć, a w związku z tym dni staną się nieznacznie, ale coraz to krótsze.
W Małopolsce, w dniu 1 lipca Słońce wschodzi o godz. 4.35, a zachodzi o godz. 20.53, czyli dzień będzie trwał 16 godzin i 18 minut. Będzie już krótszy od najdłuższego dnia w roku o 5 minut; natomiast 31 lipca Słońce wschodzi o 5.08, a zachodzi o 20.24, czyli będzie nam świeciło przez 15 godzin i 17 minut: zatem przez ten miesiąc ubędzie nam dnia o 61 minut. W międzyczasie zaś, Słońce w swej „wędrówce” wśród znaków Zodiaku, przejdzie 22 lipca, ze znaku Raka w znak Lwa. Ponadto, 2 lipca wystąpi całkowite zaćmienie Słońca, u nas niewidoczne. To piękne zjawisko, będzie można obserwować we wschodniej Oceanii i Południowej Ameryce.
Jeśli zaś chodzi o aktywność magnetyczną Słońca, to utrzymuje się ona nadal na niskim poziomie. Nieco zwiększona, w jego 25 cyklu aktywności, może wystąpić pod koniec lipca, czego widomą oznaką będzie niewielki wzrost ilości plam i rozbłysków w fotosferze Słońca. Natomiast zawsze należy się liczyć z niespodziankami z jego strony, co być może zaowocuje możliwością zaobserwowania nawet w Małopolsce zorzy polarnej.
Księżyc natomiast rozpocznie i zakończy ten miesiąc wakacyjny w nowiu. Kolejność jego faz w lipcu będzie następująca:
- nów 2.VII. o godz.21.16,
- pierwsza kwadra 09.VII. o godz.12.55,
- pełnia 16.VII. o godz. 23.38,
- ostatnia kwadra 25.VII. o godz.03.18.
W perygeum (najbliżej Ziemi) znajdzie się Księżyc 05.VII. o godz.07. Natomiast w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 22.VII. o godz. 02.
Warto też pamiętać, że 20 lipca minie już 50 lat, od kiedy to statek Apollo 11 wylądował na Księżycu, a dzień później, stopy człowieka (Neil Armstrong i Buzz Aldrin) po raz pierwszy dotknęły powierzchni Srebrnego Globu. Wypada zatem spojrzeć bardziej sentymentalnie na naszego naturalnego satelitę, będącego aktualnie rezerwatem ścisłym, gdzie jak głosi legenda, wciąż na nowych śmiałków (dotychczas było ich tylko 12) czeka nasz Mistrz Twardowski.
Ponadto, 16/17 lipca wystąpi częściowe zaćmienie Księżyca, które w Polsce będzie widoczne. Początek zaćmienia częściowego przypadnie o godz. 22.01. Maksimum zaćmienia nastąpi o godz. 23.31, a koniec zaćmienia częściowego o godz. 25.00, czyli już godzinę po północy.
Ponadto Księżyc będzie w lipcu zakrywał Marsa, Saturna i planetę karłowatą Pluton. Te zjawiska nie będą widoczne z terytorium Polski.
Jeśli zaś chodzi o planety, to:
- Merkurego będzie można obserwować na wieczornym niebie, nisko nad zachodnim horyzontem, w pierwszej dekadzie lipca. Potem skryje się w promieniach Słońca, a pojawi się nam na porannym niebie 30 lipca, by po trzech tygodniach znów zniknąć w jego promieniach.
- Wenus, praktycznie przez całe wakacje kąpie się w promieniach Słońca, a będzie widoczna bardzo nisko na porannym niebie, jedynie w pierwszym tygodniu lipca. Pojawi się nam na wieczornym niebie dopiero w ostatniej dekadzie września.
- Mars, przebywający w gwiazdozbiorze Raka, będzie widoczny na wieczornym niebie tylko do końca drugiej dekady lipca, potem skryje się w promieniach Słońca, prawie aż do połowy października.
- W gwiazdozbiorze Wężownika, możemy praktycznie przez całą noc obserwować Jowisza ze swoją gromadką galileuszowych księżyców, który 10.VI. był w opozycji do Słońca. Pod koniec wakacji będzie widoczny tylko na wieczornym niebie.
- Saturn przystrojony w pierścienie, które możemy podziwiać już przez niewielką lunetę, gości w gwiazdozbiorze Strzelca. Będzie w opozycji 9.VII., możemy go zatem obserwować na nocnym niebie przez cały okres wakacji.
- Uran i Neptun widoczne będą w drugiej połowie nocy, odpowiednio w gwiazdozbiorach Ryb i Wodnika. Końcówka wakacji będzie szczególnie dobrym okresem do obserwacji tych planet, w związku z ich przebywaniem blisko opozycji: Neptun – 10.IX., a Uran – 28.X. Aby te planety dostrzec, musimy się posłużyć chociażby lornetką, a najlepiej stosując do obserwacji lunetę.
W drugiej połowie lipca, z maksimum 28.VII., można obserwować powolne meteory z roju Akwarydów, których radiant leży w gwiazdozbiorze Wodnika; w obserwacjach wieczornych nie będzie nam przeszkadzał Księżyc przed nowiem. Pamiętajmy przy tym też o staropolskiej prognozie pogody:
W lipcu upały – wrzesień doskonały
Wschody i zachody Słońca – lipiec 2019 [PDF]
Wschody i zachody Księżyca – lipiec i sierpień 2019 [PDF]
