“Jaki pierwszy wrzesień, taka będzie jesień”
To przysłowie budzi w nas nadzieję, iż po gorącym lecie, czekać nas będzie czas pięknej, stabilnej i prawdziwie jesiennej pogody. Wrzesień, poza wydarzeniami historycznymi, związany jest z powrotem dzieci i młodzieży do popandemicznie zreformowanych szkół, zaś na niebie, to okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie, są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Parę ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie, a wszystko zależeć będzie od naszych możliwości obserwacyjnych. Postarajmy się w tym celu wykorzystać, z dala od miejskich świateł, wolny wieczór, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo, by podziwiać nawet gołym okiem Drogę Mleczną, rozciągającą się przez cały nieboskłon, od północnego do południowego horyzontu.
Korzystaliśmy, na ile to było tylko możliwe, z uroków tegorocznego lata, a tymczasem – ani nie spostrzegliśmy się kiedy – Słońce w swej wędrówce po Ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym, dni stawały się nieubłaganie coraz to krótsze. Po północy, 23 września o godz. 03.04, Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – w punkcie Wagi – po czym “przejdzie” z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się astronomiczna Jesień.
Niezależnie od tego faktu, w Krakowie w dniu 1 września, Słońce wschodzi o godz. 5.55 a zachodzi o godz. 19.23, natomiast 30 września, wschodzi o godz. 6.39 a zachodzi o 18.20, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce o 107 minut! Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej – wszystkie obiekty na niebie widzimy nieco wyżej niż są one w rzeczywistości, zatem faktyczne zrównanie długości dnia z nocą będzie dopiero 25 września.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w wakacje, należy się spodziewać dużej ilości plam, pochodni, czy protuberancji, na tarczy naszej gwiazdy. Słońce bowiem znajduje się bowiem w stanie wzrostu działalności, związanej z jego 25 cyklem jedenastoletniej aktywności.
Natomiast ciemne, prawie bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią w czwartym tygodniu września, bowiem Księżyc rozpocznie ten miesiąc podążając do pierwszej kwadry, która przypadnie w dniu 3.IX. o godz. 20.08, pełnia 10.IX. o godz. 11.59, ostatnia kwadra 17.IX. o godz. 23.52 i nów 25.IX. o godz. 23.54. Księżyc znajdzie się w perygeum (najbliżej nas) 7.IX. o godz. 20, a w apogeum (najdalej od Ziemi) będzie 19.IX. o godz. 17. Natomiast 15.IX. o godz. 01, Księżyc zakryje planetę Uran, co będzie u nas widoczne. Ponadto Księżyc zbliży się, ale na nieco większe odległości, liczone w stopniach do: Saturna – 08.IX. w południe, Jowisza 11.IX. po południu i do Marsa 17.IX. nad ranem. Będzie zatem co obserwować, byle nam się odpowiednia pogoda trafiła.
Jeśli chodzi o planety, to Merkurego można będzie obserwować bardzo nisko nad zachodnim horyzontem nieba, do połowy września. Natomiast Wenus pełni jeszcze rolę Jutrzenki w pierwszym tygodniu miesiąca, a 5.IX. po północy zbliży się na odległość stopnia do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy w Lwie, później już kąpie się w promieniach Słońca, aż do końca listopada. Zaś Mars gości w gwiazdozbiorze Barana, gdzie 9.IX. po północy zbliży się do Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy w Byku, na odległość 4 stopni. Natomiast w gwiazdozbiorze Ryb, możemy obserwować na wieczornym niebie Jowisza, ze swoją wspaniałą gromadką galileuszowych księżyców. Będzie on w opozycji do Słońca 26.IX. wieczorem. Przed nim, w Koziorożcu, dzielnie kroczy na niebie Saturn, przystrojony w pierścienie z satelitą Tytanem, co możemy podziwiać już przez niewielką lunetę. Polecam szczególnie obserwacje zbliżeń Księżyca do tych gazowych planet w dniu 08.IX. do Saturna, a 11.IX. do Jowisza. Uran będzie widoczny od północy w gwiazdozbiorze Byka, bowiem dopiero w dniu 9.XI. będzie w opozycji do Słońca. Natomiast w gwiazdozbiorze Wodnika, przez całą noc można obserwować Neptuna, który 16.IX. będzie w opozycji do Słońca, ale do jego obserwacji trzeba się już posłużyć chociażby małą lunetką. Jego dostrzeżenie, może nam ułatwić zbliżenie jasnego Księżyca w pełni do tej planety, na odległość 3 stopni, dnia 10.IX. o godz. 21.
Aby w tym powakacyjnym miesiącu, móc obserwować Księżyc i jego zbliżenia do planet, najłatwiej będzie chyba skorzystać z lunet Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, które jest otwarte po przebudowie przy ul. Mikołaja Kopernika 2. Na zakończenie zapamiętajmy staropolskie przysłowie:
“Jeśli wrzesień będzie ciepły i suchy, pewno październik nie oszczędzi pluchy”
Wschody i zachody Słońca i Księżyca we wrześniu 2022 roku.
dr Adam Michalec,
30 sierpnia 2022,
MOA w Niepołomicach,
