Adam Michalec, wrzesień 2018
Jaki pierwszy wrzesień – taka będzie jesień…
To przysłowie budzi w nas nadzieję, iż po gorącym lecie, czekać nas będzie prawdopodobnie czas pięknej, stabilnej i prawdziwie jesiennej pogody. Wrzesień, poza wydarzeniami historycznymi, związany jest z powrotem dzieci i młodzieży do zreformowanych szkół, zaś na niebie, to okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie, są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie. Postarajmy się w tym celu koniecznie wykorzystać, z dala od miejskich świateł, wolny wieczór lub wczesny ranek, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo, by podziwiać gołym okiem, Drogę Mleczną czyli naszą Galaktykę, rozciągającą się przez cały nieboskłon, od północnego zachodu do południowego wschodu. Na prawdę warto!
Korzystaliśmy, na ile to było tylko możliwe, z uroków tegorocznego lata, a tymczasem – ani nie spostrzegliśmy się kiedy – Słońce w swej wędrówce po ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym, dni stawały się nieubłaganie coraz to krótsze. Nad ranem, 23 września o godz. 03.54, Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – w punkcie Wagi – po czym przejdzie z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się astronomiczna jesień.
Niezależnie od tego faktu, w Niepołomicach w dniu 1 września, Słońce wschodzi o godz. 5.55 a zachodzi o godz. 19.24, natomiast 30 września, wschodzi o godz. 6.39 a zachodzi o 18.21, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce o 107 minut! Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej – wszystkie obiekty na niebie widzimy wyżej niż są one w rzeczywistości – faktyczne zrównanie długości dnia z nocą będzie dopiero 25 września.
W piątek 28 września, planowana jest Małopolska Noc Naukowców – będą m. innymi: drzwi otwarte w MOA w Niepołomicach, OA UJ na Bielanach, czy pokazy uruchomienia wahadła Foucaulta ilustrujące rotację Ziemi, w Polskim Narodowym Panteonie, czyli w kościele św. św. Piotra i Pawła, przy ul. Grodzkiej w Krakowie (początki prelekcji o godz. 19, 20 i 21). Oby tylko dopisały nam wtedy humory, a przede wszystkim pogoda obserwacyjna.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w wakacje, należy się spodziewać braku, ewentualnie małej ilości plam, pochodni, czy protuberancji, na tarczy naszej gwiazdy. Słońce bowiem weszło w stan minimalnej aktywności, między 24 a 25 cyklem jedenastoletniej aktywności.
Ciemne, bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią na przełomie pierwszej i drugiej dekady września, bowiem Księżyc rozpocznie ten miesiąc po sierpniowej pełni, podążając do ostatniej kwadry, która przypadnie w dniu 3.IX. o godz. 04.37, nów będzie 9.IX. o godz.20.01, pierwsza kwadra 17.IX. o godz.01.15 i pełnia 25.IX. o godz. 04.52. Księżyc znajdzie się w perygeum (najbliżej Ziemi) 8.IX. o godz.03, a w apogeum (najdalej od nas) będzie 20.IX. o godz.03. Natomiast na godzinę przed ostatnią kwadrą 3.IX., Księżyc zakryje Aldebarana, najjaśniejszą gwiazdę w konstelacji Byka. U nas, nad ranem 3.IX. widoczne będzie tylko ich zbliżenie na niebie.
Jeśli chodzi o planety, to:
- Merkurego możemy obserwować bardzo nisko nad horyzontem porannego nieba, tylko w pierwszym tygodniu września, potem skryje się on w promieniach Słońca,
- Wenus, jako Gwiazda Wieczorna, króluje nisko na zachodnim niebie, zachodząc ponad godzinę po Słońcu, a z upływem dni, będzie dostępna coraz niżej nad horyzontem. W dniu 2 września zbliży się do Spiki, najjaśniejszej gwiazdy w konstelacji Panny, na odległość półtora stopnia. Ponadto, wieczorem 21 września, osiągnie maksimum swej jasności na niebie.
- Czerwonawego Marsa, po lipcowej opozycji, będzie można obserwować przez całą noc, w gwiazdozbiorze Koziorożca. Ponadto w dniu 20 września zbliży się doń Księżyc na odległość 5 stopni. Jowisz, gości w gwiazdozbiorze Wagi, a dostrzeżemy go nad południowo-zachodnim horyzontem. Ponadto w dniu 14.IX. zbliży się do niego Księżyc na odległość 4 stopni.
- Saturn, przystrojony w pierścienie, świeci na tle gwiazdozbioru Strzelca, a dostrzeżemy go przez cały miesiąc na wieczornym niebie, aż do północy. W dniu 17.IX. do planety zbliży się na odległość 2 stopni Księżyc, będący dzień po pierwszej kwadrze.
- Uran będzie widoczny prawie przez całą noc w gwiazdozbiorze Byka, bowiem dopiero w dniu 24.X. będzie w opozycji do Słońca.
- W gwiazdozbiorze Wodnika, przez całą noc można obserwować Neptuna, który 7.IX. będzie w opozycji do Słońca, ale do jego obserwacji trzeba się już posłużyć chociażby małą lunetką.
Aby w tym powakacyjnym miesiącu, móc obserwować Księżyc i jego zbliżenia do planet, najłatwiej będzie skorzystać z lunet Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, które się mieści przy ul. Mikołaja Kopernika 2 (tel. 12–281-15–61) – szczególnie tu polecam Małopolską Noc Astronomiczną 29 września, bowiem wtedy też znajdziemy się szczęśliwie nieomal u progu października, okresu – miejmy nadzieję – prawdziwie Babiego Lata i rozpoczynającego się nowego roku akademickiego. Na zakończenie zapamiętajmy staropolskie przysłowie:
Jesień tego nie zrodzi, czego wiosna nie zasiała
Wschody i zachody Księżyca – wrzesień i październik 2018 [PDF]
