Spojrzenie w listopadowe niebo

Jesienne mgły, zachmu­rze­nia i zwią­zane z nim mżawki, czę­sto unie­moż­li­wiają podzi­wia­nie noc­nego nieba peł­nego gwiazd, nato­miast w dzień, jak aura pozwoli, inte­re­so­wać nas będzie przede wszyst­kim Słońce, o ile będzie widoczne. Nasza gwiazda, jak zwy­kle, nie próż­nuje. Jej dekli­na­cja sys­te­ma­tycz­nie maleje, a w związku z tym dłu­gość dnia, na pół­kuli pół­noc­nej, stale się skraca, zaś na połu­dnio­wej wydłuża, bowiem tam teraz mają upra­gnioną wio­snę. W listo­pa­dzie, w Mało­pol­sce ubę­dzie dnia “tylko” o 80 minut; z 9 godz. 47 minut w pierw­szym dniu, do 8 godz. 27 minut ostat­niego dnia mie­siąca. W dniu Wszyst­kich Świę­tych, Słońce wscho­dzi o godz. 6.30 a zacho­dzi o godz. 16.17. Nato­miast ostat­niego listo­pada, wschód naszej gwiazdy nastąpi już o godz. 7.15, zaś zachód o 15.42. W prak­tyce, wiemy to na pod­sta­wie wie­lo­let­nich obser­wa­cji, że naj­czę­ściej Słońce, nie tylko w Mało­pol­sce, wynu­rza się z listo­pa­do­wych mgieł dopiero połu­dniową porą. Nato­miast z całą pew­no­ścią, w sobotę 22.XI. “przej­dzie” ze znaku Skor­piona w znak Strzelca. Ponadto, przez cały mie­siąc, aktyw­ność magne­tyczna Słońca będzie na śred­nim pozio­mie, co mani­fe­sto­wać się będzie m. innymi dużą liczbą plam na jego powierzchni, a obser­wa­to­rzy i helio­fi­zycy, z pew­nym nie­po­ko­jem cze­kają na jego nie­spo­dzie­wane  zacho­wa­nie po mak­si­mum 25 cyklu aktywności.

Nato­miast ciemne bez­k­się­ży­cowe noce, dogodne do obser­wa­cji astro­no­micz­nych, wystą­pią w dru­gim i trze­cim tygo­dniu mie­siąca, bowiem kolej­ność faz Księ­życa będzie nastę­pu­jąca: peł­nia 5.XI. o godz. 13.19, ostat­nia kwa­dra 12.XI. o godz. 06.28, nów 20.XI. o godz. 07.17 i pierw­sza kwa­dra 28.XI. o godz. 07.59. W pery­geum (naj­bli­żej Ziemi) znaj­dzie się Księ­życ 5.XI. o godz. 23, a w  apo­geum (naj­da­lej od Ziemi) będzie 20.XI. o godz. 04.

Jeśli cho­dzi o pla­nety, to Mer­kury widoczny będzie nisko nad hory­zon­tem, na wie­czor­nym nie­bie przez pierw­szy tydzień, a na wschod­nim nie­bie, pod koniec mie­siąca, dosłow­nie parę dni przed wscho­dem Słońca. Wenus  jako gwiazdę Poranną dostrze­żemy w pierw­szym tygo­dniu listo­pada na wschod­nim nie­bie. Potem skryje się w pro­mie­niach Słońca. Pojawi się na wie­czor­nym nie­bie dopiero w stycz­niu 2026. Nato­miast czer­wo­na­wego Marsa możemy obser­wo­wać nisko na zachod­nim nie­bie tylko przez pierw­sze dwie dekady mie­siąca. Potem znik­nie w  wie­czor­nej zorzy. Gazo­wego olbrzyma, Jowi­sza z gro­madką czte­rech gali­le­uszo­wych księ­ży­ców, można będzie obser­wo­wać od pół­nocy na wschod­nim nie­bie, w gwiaz­do­zbio­rze Bliź­niąt. Saturna z pięk­nymi pier­ście­niami, po wrze­śnio­wej opo­zy­cji, dostrze­żemy wie­czo­rem w gwiaz­do­zbio­rze Wod­nika. Koń­cem mie­siąca będzie widoczny już tylko w pierw­szej poło­wie nocy. Do tej pla­nety zbliży się  Księ­życ, 29.XI. o godz. 20. Pla­neta Uran, który gości w Byku, będzie w opo­zy­cji 21.XI., a zatem dostępna jest do obser­wa­cji tele­sko­po­wych od wcze­snych godzin wie­czor­nych, przez całą noc.  Zaś Nep­tuna w Rybach, po opo­zy­cji wrze­śnio­wej, możemy obser­wo­wać przez lunetkę, w pierw­szej poło­wie nocy, na połu­dniowo-zachod­niej czę­ści naszego nieba.

W listo­pa­dzie, być może pojawi się jasna kometa, a  na razie  pro­mie­nio­wać będą dwa silne roje mete­orów: Tau­rydy i Leonidy.  Tau­rydy mają podwójny radiant (połu­dniowy – S i pół­nocny – N) w gwiaz­do­zbio­rze Byka. Mak­si­mum ich aktyw­no­ści przy­pada na 6.XI. (S) i 12.XI. (N). Ten rój mete­orów, to pozo­sta­łość po war­ko­czu krót­ko­okre­so­wej komety Enc­kego, która swego czasu roz­pa­dła się na dwie czę­ści. Obser­wuje się prze­cięt­nie z tego roju, od 10 do 15 “spa­da­ją­cych gwiazd” na godzinę. Sto­sun­kowo czę­sto, wystę­pują też jasne bolidy, wybie­ga­jące z obszaru nieba w pobliżu gro­mad gwiazd: Ple­jad i Hiad. W tym roku, obser­wa­cjom wie­czor­nym obu rojów  będzie prze­szka­dzał Księ­życ będący w pełni i ostat­niej kwa­drze. Leonidy zaś, pro­mie­niują z kon­ste­la­cji Lwa, od 10 do 23 listo­pada (do 20 prze­lo­tów na godzinę), z mak­si­mum 17/18.XI. Rój ten zwią­zany jest z pozo­sta­ło­ścią po war­ko­czu komety Tem­pel-Tut­tle. Warunki obser­wa­cyjne mak­si­mum tego roju będą dobre, bowiem Księ­życ będzie dwa dni przed nowiem. Dys­po­nu­jąc zaś wolną chwilą, spójrzmy w niebo, naj­czę­ściej spo­wite listo­pa­do­wymi mgłami i chmu­rami, o czym dobit­nie świad­czy sta­ro­pol­skie przysłowie:

“Jaka pogoda listo­pa­dowa, taka i marcowa”

  Zatem u progu grud­nia i zbli­ża­ją­cej się zimy, pogod­nego nieba gorąco Pań­stwu życzę.

dr Adam Michalec,
13 paź­dzier­nika 2025

Wschody i zachody Księżyca
Wschody i zachody Słońca