“Wrzesień, przynosi nam zwykle piękną jesień”
To przysłowie budzi w nas nadzieję, iż po gorącym lecie, czekać nas będzie czas pięknej, stabilnej i prawdziwie jesiennej pogody. Wrzesień, poza wydarzeniami historycznymi, związany jest z powrotem dzieci i młodzieży do zreformowanych szkół, zaś na niebie, to przede wszystkim okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie, są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Parę ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie, a wszystko zależeć będzie od naszych możliwości obserwacyjnych. Postarajmy się w tym celu wykorzystać, z dala od miejskich świateł, w wolny wieczór, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo, by podziwiać nawet gołym okiem Drogę Mleczną, rozciągającą się przez cały nieboskłon, od północnego do południowego horyzontu.
Korzystaliśmy, na ile to było tylko możliwe, z uroków tegorocznego lata, a tymczasem – ani nie spostrzegliśmy się kiedy – Słońce w swej wędrówce po Ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym, dni stawały się nieubłaganie coraz to krótsze. Po południu, 22 września o godz. 14.44, Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – wejdzie w znak Wagi – po czym “przejdzie” z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się astronomiczna Jesień.
Niezależnie od tego faktu, w Krakowie w dniu 1 września, Słońce wschodzi o godz. 5.55 a zachodzi o godz. 19.23, natomiast 30 września, wschodzi o godz. 6.39 a zachodzi o 18.20, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce o 107 minut! Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej – wszystkie obiekty na niebie widzimy nieco wyżej niż są one w rzeczywistości, zatem faktyczne zrównanie długości dnia z nocą będzie dopiero 25 września.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w wakacje, należy się spodziewać dużej ilości plam, pochodni, czy protuberancji, na tarczy naszej gwiazdy. Słońce bowiem znajduje się w stanie wzmożonej działalności, związanej z jego 25 cyklem jedenastoletniej aktywności. Pamiętajmy przy tym, że obserwacje plam i różnych zjawisk z nimi związanych, prowadzimy wyłącznie przy użyciu odpowiednich filtrów, najlepiej rzutując obraz Słońca przez lunetę na ekran.
Natomiast ciemne, prawie bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią w pierwszym i ostatnim tygodniu września, bowiem Księżyc rozpocznie ten miesiąc podążając do nowiu, która przypadnie 3.IX. o godz. 03.55, pierwsza kwadra 11.IX. o godz. 08.03, pełnia 18.IX. o godz. 04.34 i ostatnia kwadra 24.IX. o godz. 20.50. Księżyc znajdzie się w apogeum (najdalej od Ziemi) 5.IX. o godz. 17, a w perygeum (najbliżej nas) będzie 18.IX. o godz. 15. Natomiast 1.IX. o godz. 5, Księżyc zbliży się do Merkurego na pół stopnia, a 23.IX. o północy, na 5 stopni, do Jowisza. Ponadto nad ranem 18.IX. wystąpi widoczne u nas, częściowe zaćmienie Księżyca. Początek, w centralnej Polsce, o godz. 4.12, maksimum o godz. 4.44 (9%) i koniec o godz. 5.16. Będzie zatem co obserwować, byle się nam przytrafiła odpowiednia pogoda.
Jeśli chodzi o planety, to Merkurego można będzie obserwować bardzo nisko nad wschodnim horyzontem nieba, od pierwszego do 20 września, potem skryje się w promieniach Słońca. Natomiast Wenus pełni rolę Gwiazdy Wieczornej i swym blaskiem z łatwością wpadnie nam w oko, coraz później zachodząc po Słońcu. Zaś Mars gości w gwiazdozbiorze Byka, a końcem miesiąca przejdzie do Bliźniąt. Możemy go obserwować w drugiej połowie nocy. Również w gwiazdozbiorze Byka, ale przed północą, możemy obserwować na późnym wieczornym niebie Jowisza, ze swoją wspaniałą gromadką galileuszowych księżyców. Będzie on w opozycji do Słońca dopiero 8.XII. i wtedy będzie widoczny na niebie przez całą noc. Przed nim, w Wodniku, dzielnie kroczy na niebie gazowy Saturn, przystrojony w pierścienie z największym satelitą Tytanem, co możemy podziwiać już przez niewielką lunetę. Ponieważ w dniu 8.IX. będzie on w opozycji do Słońca, więc możemy go obserwować przez całą noc. Uran będzie widoczny od północy w gwiazdozbiorze Byka, bowiem dopiero w dniu 17.XI. będzie w opozycji do Słońca. Natomiast w gwiazdozbiorze Ryb, przez całą noc można obserwować Neptuna, który 21.IX. będzie w opozycji do Słońca, ale do jego obserwacji trzeba się już posłużyć chociażby małą lunetką.
Aby w tym powakacyjnym miesiącu, móc obserwować Księżyc i jego zbliżenia do planet, najłatwiej będzie chyba skorzystać z lunet Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, mieszczące się przy ul. Mikołaja Kopernika 2. Na zakończenie zapamiętajmy staropolskie przysłowie:
“Jaki pierwszy wrzesień – taka będzie jesień”
Wschody i zachody Słońca
Wschody i zachody Księżyca
dr Adam Michalec,
MOA w Niepołomicach,
10 sierpnia 2024
