“Gdy październik ciepło trzyma, zwykle mroźna bywa zima”
Przysłowie to zapowiada nam pogodną, Złotą Polską Jesień, której piękno wszyscy doceniamy i wykorzystujemy. Oczywiście cieszymy się z faktu, że Słońce nie próżnuje, chociaż niestety, jego deklinacja z dnia na dzień maleje, a w związku z tym długość dnia u nas na półkuli północnej stale się skraca, z czym musimy się pogodzić i do tego przyzwyczaić.
W Małopolsce ubędzie dnia aż 108 minut; z 11 godz. 38 minut na początku października, do 9 godz. 50 minut na końcu miesiąca.
Słońce, w sobotę 1 października, wschodzi o godz. 6.40 a zachodzi o 18.18; natomiast w ostatnim dniu miesiąca, w sobotę, wzejdzie o 6.28 a schowa się pod horyzontem o godz. 16.18. Wprost nie do wiary, ale ten dzień będzie jeszcze dłuższy od najkrótszego dnia roku o 105 minut! Ponadto Słońce w dniu 23 października, rano o godz. 07.11, przejdzie ze znaku Wagi w znak Skorpiona (czyli Niedźwiadka).
W tym miesiącu spodziewamy się paru dni o średniej aktywności magnetycznej Słońca (plamy, rozbłyski, protuberancje), związanej z kilkoma centrami aktywności w jego fotosferze, szczególnie zaś w drugiej dekadzie miesiąca. Ponadto, nasza gwiazda często szykuje jakieś niespodzianki, którymi może nas zadziwić lub zaskoczyć, dlatego też warto i należy prowadzić bezpieczne obserwacje Słońca.
Uwaga! W nocy z 29/30 października (z soboty na niedzielę) śpimy rano o godzinę dłużej, przechodzimy bowiem na czas zimowy (środkowo-europejski), czyli cofamy dotychczasowe wskazania zegarów o godzinę. Oficjalnie, w/g rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów RP, należy to uczynić w nocy o godz. 03, w niedzielę 30.X. (dotyczy to w szczególności kolejnictwa i lotnictwa). Praktycznie zaś, najlepiej cofnąć wskazania zegarów o godzinę, jeszcze przed udaniem się na zasłużony wypoczynek.
Ciemne bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, będą w pierwszej i ostatniej dekadzie miesiąca, bowiem kolejność faz Księżyca jest następująca:
- nów 1.X. o godz. 02.11,
- pierwsza kwadra 09.X. o godz. 06.33,
- pełnia 16.X. o godz. 06.23,
- ostatnia kwadra 22.X. o godz. 21.14
- i ponownie nów 30.X o godz. 18.38.
W apogeum (najdalej od Ziemi) znajdzie się Księżyc dwukrotnie: 4.X. o godz. 13 i 31.X. o godz. 20, a w perygeum (najbliżej Ziemi) będzie 17.X. o godz. 02.
Ze względu na koincydencję pełni Księżyca w perygeum, rozmiar kątowy tarczy będzie maksymalny i wyniesie prawie 33′ łuku. Warto wtedy nań chociaż spojrzeć łaskawszym okiem!
Księżyc, “spacerując” po niebie, zakryje Neptuna (13.X.) i Aldebarana (19.X.), najjaśniejszą gwiazdę w konstelacji Byka. Te zjawiska będą u nas widoczne, ale tylko jako zbliżenia do tarczy Księżyca. Ponadto, nasz naturalny satelita przewędruje w tym miesiącu w pobliżu jasnych planet:
- Wenus (3.X),
- Saturna (6.X.),
- Marsa (12.X.),
- Urana (16.X.)
- Jowisza (28.X.).
Oj, będzie co obserwować!
Na naszym jesiennym niebie, z wieczora, dostrzeżemy w kolejności gwiazdozbiory: Pegaza, Andromedy, Perseusza, Byka, a po północy pojawią się nam konstelacje Bliźniąt i Oriona.
Jeśli zaś chodzi o planety, to Merkurego i Jowisza można i należy ich szukać przed świtem na wschodnim niebie z tym, że Merkurego zobaczymy tam tylko w pierwszym tygodniu miesiąca, a Jowisza dopiero w drugiej połowie października. Natomiast na wieczornym niebie znajdziemy w kolejności coraz to niżej: Marsa, Saturna i Wenus.
Szczególnie polecam niezwykle widowiskowe obserwacje zbliżeń jasnych planet Wenus i Saturna (30.X.). Uran przebywa w gwiazdozbiorze Ryb, a ponieważ 15.X. będzie w opozycji do Słońca, zatem możemy go obserwować przez całą noc. Natomiast Neptun przebywa w gwiazdozbiorze Wodnika i widoczny jest przez teleskop na wieczornym niebie.
Aby móc wieczorem zaobserwować nie tylko Marsa, Saturna z pierścieniami, czy Wenus, ale również nasz poczciwy Księżyc, najlepiej będzie złożyć wizytę w Młodzieżowym Obserwatorium Astronomicznym w Niepołomicach, przy ul. Mikołaja Kopernika 2 (tel. 12–281-15–61). W razie pochmurnego nieba, polecam tamże planetarium, zgodnie z wywieszonym harmonogramem.
W dniach 21–23.X. MOA organizuje IX Międzynarodową Konferencję “Nauczanie astronomii w XXI wieku”. Obrady i dyskusje będą się toczyć w Zamku Królewskim. Serdecznie zapraszamy zainteresowane osoby – wstęp wolny.
Już od 2 października do 7 listopada promieniują szybkie meteory z roju Orionidów, które wchodzą w górne warstwy atmosfery ziemskiej z prędkościami nieco ponad 60 km/sek. Maksimum roju przypada na 21.X., możemy wtedy oczekiwać 25–30 “spadających gwiazd” na godzinę. Radiant meteorów leży na granicy gwiazdozbiorów Oriona i Bliźniąt (południowo-wschodnia część nieba). Warunki ich obserwacji będą w tym roku łatwe, ponieważ Księżyc w ostatniej kwadrze nie będzie, z wieczora, przeszkadzał w obserwacjach.
Natomiast od 6 do 10 października (maksimum 8.X.), promieniują powolne meteory z roju Drakonid, czyli ich radiant leży w gwiazdozbiorze Smoka. Warunki do ich wieczornych obserwacji nie będą łatwe, bo Księżyc będzie w pierwszej kwadrze.
Dla wzbudzenia nie tylko obserwacyjnych refleksji, odwołam się do sprawdzonego po wielokroć w praktyce przysłowia:
“Gdy Jesień zamglona, zima zaśnieżona”
Adam Michalec
