Dobrze po zachodzie Słońca, o zmroku, na zachodnim niebie dostrzeżemy jeszcze trójkąt letni, towarzyszący nam przez całe wakacje, a który tworzą trzy jasne gwiazdy: Altair, Wega i Deneb, należące do konstelacji Łabędzia, Liry i Orła. Natomiast na wschodzie będzie już dominował asteryzm jesienny, Wielki Kwadrat Pegaza, złożony z jasnych gwiazd: Enif, Scheat, Markab i Alpheraz, ta ostatnia gwiazda należy już do gwiazdozbioru Andromedy. Przypomnę tylko, że dzięki Uchwale Międzynarodowej Unii Astronomicznej z 1922 roku podjętej w Rzymie, mamy na niebie 88 gwiazdozbiorów, po 44 na każdej półkuli. Natomiast Mikołaj Kopernik w swoich obserwacjach nieba, posługiwał się opisem położeń gwiazd sporządzonych jeszcze w starożytności przez Hipparcha oraz zamieszczonych w Almageście Klaudiusza Ptolemeusza.
Tak czy inaczej, rozgwieżdżony nieboskłon będzie przyciągał nadal nasz wzrok, bowiem jak pisał Mikołaj Kopernik w swoim dziele De Revolutionibus: cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko co piękne. To zdanie, budzi w nas nadzieję, iż po gorącym i burzliwym lecie, czekać nas będzie czas pięknej, stabilnej i prawdziwie jesiennej pogody. Wrzesień, bogaty w wydarzenia historyczne, związany jest tradycyjnie z powrotem dzieci i młodzieży do szkół, zaś na niebie, to okres równowagi między długością dnia i nocy. Te ostatnie, są już coraz dłuższe i często bezchmurne, co sprzyja obserwacjom astronomicznym. Wiele ciekawych zjawisk będziemy mogli zaobserwować na wrześniowym niebie. Postarajmy się w tym celu wykorzystać, z dala od miejskich świateł, wolny wieczór, aby chociaż przez chwilę spojrzeć w rozgwieżdżone niebo, by podziwiać gołym okiem Drogę Mleczną, rozciągającą się przez cały nieboskłon, od północnego do południowego horyzontu. Niewątpliwie te obserwacje, w dużym stopniu, ułatwią nam pracownicy Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach.
Korzystaliśmy, na ile to było tylko możliwe, z uroków tegorocznego lata, a tymczasem – ani nie spostrzegliśmy się kiedy – Słońce w swej wędrówce po Ekliptyce systematycznie podążało ku równikowi niebieskiemu, przez co jego deklinacja – czyli wysokość nad równikiem – malała, a w związku z tym, dni stawały się nieubłaganie coraz to krótsze. Rano, 23 września o godz. 08.50, Słońce znajdzie się na równiku niebieskim – w punkcie Wagi – po czym “przejdzie” z półkuli północnej nieba na południową i tym samym rozpocznie się u nas astronomiczna Jesień.
Niezależnie od tego faktu, w Niepołomicach w dniu 1 września, Słońce wschodzi o godz. 5.55 a zachodzi o godz. 19.23, natomiast 30 września, wschodzi o godz. 6.39 a zachodzi o 18.20, zatem w ciągu tego miesiąca ubędzie nam dnia w Małopolsce o 107 minut! Skutkiem istnienia zjawiska refrakcji w atmosferze ziemskiej – wszystkie obiekty na niebie, szczególnie bliskie horyzontu, widzimy nieco wyżej niż są one w rzeczywistości – zatem faktyczne zrównanie długości dnia z nocą nastąpi dopiero 25/26 września. Oby tylko dopisywały nam humory, a przede wszystkim pogoda obserwacyjna.
Jeśli chodzi o stan aktywności magnetycznej naszej gwiazdy, to w tym miesiącu, podobnie jak to było w wakacje, należy się spodziewać dużej ilości plam, pochodni, czy protuberancji, na tarczy naszej gwiazdy. Słońce bowiem znajduje się w stanie gwałtownego, ba niespodziewanego wcześniej, wzrostu aktywności w 25 cyklu jedenastoletniej aktywności.
Natomiast ciemne, prawie bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, wystąpią w połowie września, bowiem Księżyc rozpocznie ten miesiąc podążając po lipcowej pełni, do ostatniej kwadry, która przypadnie w 7.IX. o godz. 00.21, nów 15.IX. o godz. 03.40, pierwsza kwadra 22.IX. o godz. 21.32 i pełnia będzie 29.IX. o godz. 11.58. Księżyc będzie w apogeum (najdalej od Ziemi) 12.IX. o godz. 18, a w perygeum (najbliżej nas) 28.IX. o godz. 03. Ponadto, 5.IX. o godz. 21.30 Księżyc zbliży się do Plejad na odległość jednego stopnia.
Jeśli chodzi o planety, to Merkurego można będzie obserwować o świcie, tylko w ostatniej dekadzie miesiąca, który będzie poprzedzał maksymalnie około godzinę wschód Słońca. Najlepiej obserwować go w dniu 24.IX., gdy będzie w peryhelium.
Podobnie Wenus jako Jutrzenka, z tym że przebywa znacznie wyżej na niebie niż Merkury, a możemy ją obserwować przez ponad dwie godziny przed wschodem dziennej gwiazdy. Wrogiem naszych obserwacji będą niestety poranne mgły.
Mars, widoczny jest nisko nad horyzontem tuż po zachodzie Słońca, przez cały wrzesień. Jednak z upływem dni, kryje się coraz bardziej w wieczornych zorzach, co utrudnia jego obserwacje.
Natomiast w gwiazdozbiorze Barana, możemy obserwować od późnego wieczora Jowisza, ze swoją wspaniałą gromadką galileuszowych księżyców, którą Galileusz nazwał gwiazdami medycejskimi, ponieważ wówczas Jego sponsorem była Rodzina Medyceuszy. Przed nim, w gwiazdozbiorze Wodnika, po sierpniowej opozycji, dzielnie kroczy przez całą noc Saturn, przystrojony w pierścienie, z największym satelitą w układzie słonecznym Tytanem, których to możemy podziwiać już przez niewielką lunetę.
Uran będzie widoczny od północy w gwiazdozbiorze Barana, bowiem dopiero 13.XI. będzie w opozycji do Słońca. Natomiast w gwiazdozbiorze Wodnika, praktycznie przez całą noc można obserwować Neptuna, który już 19.IX. będzie w opozycji do Słońca, ale do ich obserwacji trzeba się posłużyć chociażby małą lunetką.
Aby w tym powakacyjnym miesiącu, móc w dzień obserwować Słońce, a Księżyc i planety wieczorem, to w każdy piątek – wejście o godz. 20.00 i 21.00 – będzie można korzystać z lunet Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach, które będzie otwarte dla publiczności. Ponadto, w piątek 29 września, planowana jest Małopolska Noc Naukowców, bowiem wtedy też znajdziemy się nieomal na progu października, okresu – miejmy nadzieję – prawdziwie Babiego Lata i rozpoczynającego się nowego roku akademickiego. Na zakończenie przypomnijmy sobie staropolskie przysłowie:
“Jeśli wrzesień jest ciepły i suchy, pewno październik nie oszczędzi pluchy”
Wschody i zachody Księżyca
Wschody i zachody Słońca
dr Adam Michalec
MOA w Niepołomicach,
31 lipca 2023
