“Czwarty grudzień jaki – cały grudzień taki”
Zobaczymy czy to przysłowie się sprawdzi w tym roku, bowiem wszyscy zastanawiają się jak to będzie z ogrzewaniem domów, gdy pojawią się prawdziwe chłody. A astronomiczna Zima rozpocznie się już w środę 21.XII. o godz. 22.48. Wtedy to Słońce przejdzie ze znaku Strzelca w znak Koziorożca. Zanim jednak ten fakt nastąpi, to w pierwszych dwóch dekadach miesiąca, długość dnia niestety jeszcze się skraca, ale już od Bożego Narodzenia dnia przybywa. Do 17 grudnia w Małopolsce, ubędzie dnia “tylko” o 20 minut; z 8 godz. 25 minut na początku miesiąca, do 8 godzin i 5 minut w dniu 18.XII. Potem – jak to się potocznie mówi – długość dnia przez 8 dni stoi w mierze (są tylko sekundowe zmiany długości dnia, praktycznie niezauważalne), a już na koniec miesiąca przybędzie dnia o 5 minut. W szczególności słuszne jest przysłowie, że “Święta Łuca – dnia przyrzuca”. Imieniny Łucji wypadają 13 grudnia i praktycznie tylko do tej daty ubywa dnia po południu, wtedy też przypada najwcześniejszy zachód w Małopolsce (godz. 15.38). Natomiast rano, dnia jeszcze ubywa do Nowego Roku, wtedy mamy najpóźniejszy wschód Słońca w Małopolsce o godz.7.38.
Te nierównomierności (ubytek dnia rano, a przyrost po południu) wynikają z faktu, że Ziemia obiega Słońce po orbicie eliptycznej, poruszając się z niejednostajną prędkością (nieco ponad 30 km/sek). Natomiast my, ze względów czysto praktycznych, posługujemy się czasem średnim słonecznym – upływającym równomiernie, a nie czasem słonecznym prawdziwym – upływającym nierównomiernie. W astronomii, te dwa czasy można przeliczyć, z jednego na drugi, poprzez tzw. równanie czasu. Natomiast dla porządku podam Państwu, że w dniu 1 grudnia Słońce wschodzi w Małopolsce o godz. 7.16, a zachodzi o 15.41. Natomiast w Sylwestrowy dzień, wschód Słońca nastąpi o godz. 7.38, a zachód o godz. 15.48. Na pocieszenie trzeba jednak dodać, że rozpoczynająca się na naszej półkuli astronomiczna Zima, jest najkrótszą porą roku. Trwa ona aż 89 dni! Nasze Lato zaś jest nieomal o 5 dni od niej dłuższe. Ta różnica długości pór roku, spowodowana jest wspomnianym powyżej kształtem okołosłonecznej orbity ziemskiej. Mimo wszystko, zawsze nam się wydaje, że Lato mija zbyt szybko. Poza tym, w dniu 4 stycznia o godz. 08, Ziemia w swym ruchu rocznym po Ekliptyce znajdzie się w peryhelium, czyli najbliżej Słońca, w odległości około 147 mln km.
W tym miesiącu aktywność magnetyczna Słońca będzie na dość wysokim poziomie, bowiem często pojawią się nowe plamy na jego tarczy, należące do 25 cyklu aktywności. Dysponując odpowiednimi przyrządami, będzie można dostrzec w fotosferze Słońca liczną grupę plam, na dużych szerokościach heliograficznych. Szczegóły aktualne znajdziemy na: www.SpaceWeather.com
Natomiast ciemne i długie, prawie bezksiężycowe noce, zatem dogodne do obserwacji astronomicznych, będą w drugiej połowie miesiąca, bowiem kolejność faz Księżyca będzie następująca: pełnia 8.XII. o godz. 05.08, ostatnia kwadra 16.XIII. o godz. 09.56, nów 23.XII. o godz. 11.17 i pierwsza kwadra 30.XII. o godz. 02.21. W apogeum (najdalej od Ziemi) znajdzie się Księżyc 12.XII. o godz.01, a w perygeum (najbliżej Ziemi) będzie w Wigilię 24.XII. o godz. 09. Ponadto, Księżyc 5.XII. o godz. 18 zakryje planetę Uran, a 8.XII. o godz.06 Marsa. Te zjawiska można będzie u nas obserwować – pierwsze nad wschodnim horyzontem, a drugie zjawisko nad zachodnim horyzontem, gdy Księżyc będzie wtedy w pełni. Dojdzie też do koniunkcji – czyli zbliżenia – Księżyca z Jowiszem w dniu 2.XII. o godz. 5, Saturnem w dniu 26.XII. o godz.17 oraz z Neptunem w dniu 28.XII. o godz. 21, i te, budzące zachwyt zjawiska, będzie można u nas obserwować. Natomiast w dniu 1.XII. o godz.1 Księżyc zakryje planetoidę Juno, ale to zjawisko będzie widoczne w Ameryce Południowej.
Jeśli zaś chodzi o planety, to Merkurego będzie można obserwować przez cały miesiąc na wieczornym niebie. W dniu 21.XII osiągnie największą elongację wschodnią , czyli odległość na niebie od Słońca (20 stopni). Natomiast Wenus jako Gwiazda Wieczorna, widoczna będzie na zachodnim niebie od 10.XII. W dniu 29.XII. zbliży się znacznie do Merkurego na odległość 1,5 stopnia, co ułatwi nam jego dostrzeżenie. Czerwonawego Marsa, możemy obserwować przez całą noc, bowiem 8.XII. będzie w opozycji do Słońca, a 22.XII. zbliży się do Aldebarana najjaśniejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Byka. Gazowe olbrzymy, Jowisz i Saturn odpowiednio, po wrześniowej i sierpniowej opozycji, będą widoczne tylko na wieczornym niebie. Planetę Uran, można obserwować po opozycji listopadowej, przez całą noc w gwiazdozbiorze Barana, zaś Neptuna goszczącego w gwiazdozbiorze Wodnika, tylko na wieczornym niebie. Obie te planety możemy dostrzec przez lunetę.
W tym miesiącu promieniują – z bardziej znanych – dwa roje meteorów: Geminidy i Ursydy. Te pierwsze mają radiant w gwiazdozbiorze Bliźniąt, a maksimum ich aktywności (60 do 90 “spadających gwiazd” na godzinę) przypada na 14 grudnia. W obserwacjach będzie nam trochę przeszkadzał Księżyc podążający do ostatniej kwadry. Natomiast radiant Ursydów leży wysoko na niebie, w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy i jego maksimum aktywności przypada na pierwszą noc tegorocznej Zimy. Rój ten jest słabszy od poprzedniego (5–20 przelotów/godz.). Warunki do ich obserwacji wieczornych będą dobre, bowiem Księżyc będzie w nowiu.
Ze zjawisk, które bym szczególnie polecał do obejrzenia na niebie, oprócz planet i rojów meteorów, to pojawienie się w Wigilię tzw. pierwszej gwiazdki na wieczornym niebie. Największe szanse aby nią być, będzie miał na wschodnim niebie Syriusz, a na zachodnim połączone “siły” Merkurego, Wenus, Jowisza i Saturna. Będzie to znak, że czas już zasiąść do rodzinnego stołu i łamiąc się tradycyjnie opłatkiem, złożyć sobie wzajemnie serdeczne i optymistyczne życzenia, aby w cieple i zdrowiu doczekać Nowego 2023 Roku. Pamiętajmy przy tym o staropolskim przysłowiu:
“Gdy Nowy Rok w progi, to Stary w nogi”
Dysponując zaś wolną chwilą, w ostatnią grudniową noc 2022 roku, spójrzmy w niebo, bowiem w Małopolsce, w sylwestrową noc o północy góruje – czyli przechodzi przez południk – najjaśniejsza gwiazda na niebie Syriusz, z konstelacji Psa Wielkiego, a zatem byle do upragnionej Wiosny – czego Państwu serdecznie życzę, u progu nadchodzącego Nowego 2023 Roku.
Wschody i zachody Słońca
Wschody i zachody Księżyca
dr Adam Michalec,
24 października 2022r,
MOA w Niepołomicach